Goudsteeg 21 brengt Zwolse politiek in diepe crisis
Vrijwel niemand heeft het door, maar een paar maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen verkeert Zwolle in een diepe politieke crisis. Een reconstructie over hoe een kleine concerthal in het centrum ervoor zorgt dat er rekening wordt gehouden met de val van het College van B en W.
17 december 2017
Als Sonja Paauw de slaap probeert te vatten, gaat dat maar moeilijk. Een dag ervoor heeft de fractievoorzitter van D66 ook al wakker gelegen. Normaal zijn Paauw en haar partij pragmatisch, zeker in een college waar ideologische verschillen op sommige punten groot zijn. Aan de ene kant tussen de PvdA en de VVD en aan de andere kant tussen haar partij en de ChristenUnie. Dat heeft voor meer spanningen gezorgd, bijvoorbeeld bij de ingrepen op het sociaal domein en de koopzondagen-discussie, maar uiteindelijk kwam het viertal er altijd wel uit. Je moet elkaar ook wat gunnen, was op die kwetsbare onderwerpen vaak het idee. Ook bij D66. Maar nu? Dit is anders. De druk is de laatste weken zó hoog opgelopen. Venijnige mailtjes, telefoontjes, persoonlijke gesprekken. Er spookt die zondagavond vooral één vraag door haar hoofd: heeft Zwolle morgen nog een College van B en W?
De fractievoorzitter van D66 houdt er serieus rekening mee dat Zwolle over minder dan 24 uur in een politieke crisis zal belanden en dat de meeste ogen gericht zullen zijn op haar fractie. En dan nog op een dossier dat zich voor het grote publiek onder de radar afspeelt: Goudsteeg 21. Een aantal initiatiefnemers in de stad heeft het idee om de oude voorspeelzaal van de voormalige Muzerie – aan de Goudsteeg 21 – te behouden voor kleinschalige concerten die een toegevoegde waarde hebben voor het culturele aanbod in de stad. Cultuur met een rafelrandje, wordt er vaak over gezegd.
Het is exact het voorbeeld dat bij D66 past, en al helemaal bij de fractievoorzitter. Paauw is een van de populairste politici in de stad. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 kreeg ze als nummer 2 van de lijst liefst 2.223 stemmen, méér dan de nummers 1 van GroenLinks en Swollwacht. Aan de ene kant is haar populariteit te danken doordat ze de eerste vrouw op de lijst van D66 was, maar Paauw is óók een vurig pleitbezorger voor meer kunst en cultuur in Zwolle. Vanuit die gemeenschap is er vertrouwen in haar.
In het verkiezingsprogramma van D66 voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 staat dan ook dat er niet bezuinigd gaat worden op kunst en cultuur. Maar die belofte sneuvelt aan de onderhandelingstafel voor een nieuw college. D66 moet een compromis sluiten met de PvdA, VVD en de ChristenUnie: er gaat wél bezuinigd worden op cultuur, maar het mag niet ten koste gaan van de ambitie. De bezuinigingen moeten tot stand komen door efficiënter te gaan werken, wordt er afgesproken. Een tegenvaller voor D66.
Waar D66 zich afvraagt of er de volgende dag nog een college van B en W is, wordt er bij de ChristenUnie gesproken over de positie van D66-wethouder Jan Brink nu duidelijk wordt hoe het dossier Goudsteeg 21 zich ontwikkelt. Bij de grootste partij in Zwolle vragen ze zich vooral af wie nu de leiding heeft bij D66: de wethouder of de fractie?
De initiatiefnemers van Goudsteeg 21 komen voor het eerst in het najaar van 2016 op het politieke toneel. Zij willen steun hebben voor hun plannen. D66 was meteen enthousiast, net als de PvdA en GroenLinks. Bij die laatste partij ontfermt raadslid Michiel van Harten zich als een soort beschermheilige voor het project. Goudsteeg 21 past precies in de wensen van GroenLinks om meer ‘underground’ evenementen in Zwolle te organiseren. Van Harten bijt zich vast in het project en wil er alles aan doen om dit dossier aan een meerderheid te helpen. Dat is nu nog niet zo, want de drie voorstanders hebben 14 van de 39 zetels.
Alles verandert als opeens Micha Baksteen zich meldt bij de Goudsteeg 21. De cultuurwoordvoerder van de ChristenUnie ziet de schoonheid van het project óók in. Hij neemt contact op met de initiatiefnemers en praat met de projectontwikkelaar die de panden wil opkopen en wil ombouwen tot appartementen. Met hen moeten afspraken worden gemaakt of het mogelijk is om de Goudsteeg te behouden in de bouwplannen. De ChristenUnie geeft Baksteen ruimte om bij het project aan te schuiven als duidelijk wordt dat de projectontwikkelaar een opening biedt om het initiatief Goudsteeg 21 in te passen. Met de ChristenUnie aan boord is er niet alleen een meerderheid, maar zijn drie van de vier collegepartijen betrokken.
Als D66 hoort dat Baksteen zich met de Goudsteeg 21 gaat bemoeien, gaan ook de politieke radartjes werken. Want het kan voor de fractie niet zo zijn dat D66 moeilijke compromissen heeft moeten sluiten op het gebied van cultuur en dat de ChristenUnie opeens met de veren van dit initiatief gaat pronken. Al snel wordt er een werkgroep ‘Goudsteeg 21′ opgezet. Behalve Baksteen nemen ook Van Harten, Patty Wolthof (PvdA) en Mark Oldengarm (D66) daar zitting in, de vier cultuurwoordvoerders van hun partij. Hoewel het moeilijk is om met alle drukke agenda’s af te spreken is de sfeer tussen het viertal uitstekend.
Bij Paauw is er dan al scepsis over de rol van de ChristenUnie. In januari 2017 spreekt ze de initiatiefnemers van de Goudsteeg 21 tijdens een van de ‘Denk Mee avonden’ bij D66. Daar vertelt ze hen dat ze niet al te veel hoop moeten hebben. Ze denkt niet dat de ChristenUnie er écht voor wil gaan.
3 juli
Op 3 juli komt het eerste voorstel over de Goudsteeg 21 in de gemeenteraad. Er ligt een motie ‘Goudsteeg 21- ruimte voor experiment’, waarbij de indieners (de vier partijen met de SP) willen dat het college vóór de begrotingsbehandeling in november in kaart gaat brengen wat er nodig is om de doelstelling van Goudsteeg 21 te behouden en te versterken. De motie wordt door álle partijen aangenomen. Wethouder Jan Brink (D66) zegt dan al dat de motie ‘extra aandacht heeft gehad van het college’. Brink zit in een lastige situatie. Hij is niet alleen wethouder van Cultuur, maar ook van Financiën. Kan hij een cultureel initiatief, dat niet altijd in geld uit te drukken is, verantwoorden als wethouder van Financiën binnen de kaders van de afspraken in de coalitie?
De unanieme steun voor de motie geeft wel vertrouwen, hoewel het weinig zegt over de kans van slagen van het project. Maar: So far so good.
De mensen van Goudsteeg 21 gaan vol aan de slag. Ze maken plannen, stellen begrotingen op, gaan rekenen, hebben gesprekken met andere belanghebbenden. Ze werken zich, naast hun reguliere baan, een slag in de rondte om hun droom te verwezenlijken. Het gevoel is goed, zeker omdat alle vier partijen zeer enthousiast zijn.
10 november
Tijdens de begrotingsbehandeling op 10 november wordt er opnieuw een motie ingediend. Daarin staat dat het college het definitieve voorstel van de initiatiefnemers van advies moet voorzien en dit voor 15 december aan de raad voor moet leggen. De motie wordt ingediend door ChristenUnie, PvdA, D66 en GroenLinks en krijgt steun van de SP. De VVD, Swollwacht, CDA en Fractie Cetin zijn dan tegen. Bij sommige betrokkenen is de geest van die motie niet óf het doorgaat, maar hóé we het voor elkaar gaan krijgen. De initiatiefnemers hebben dan – onder grote tijdsdruk – een businessplan gemaakt, waarin ze aangeven een ton nodig te hebben voor verbouwing van de Goudsteeg en meerjarig incidentele middelen om de exploitatie gefaseerd rond te krijgen. Goudsteeg 21 wil zoveel mogelijk zelfstandig financieren, maar er is wel cofinanciering nodig. Dat gaat het toverwoord worden in het vervolg van het proces: cofinanciering.
Met cofinanciering wordt bedoeld dat de Goudsteeg 21 een deel van de plannen zelf zal financieren, maar er andere partijen moeten worden gezocht die ook een deel voor haar rekening nemen. In de motie staat ook dat de gemeente zal helpen met die zoektocht. Maar dat gebeurt nauwelijks. De initiatiefnemers staan er grotendeels alleen voor. Bovendien zit er grote tijdsdruk op. De projectontwikkelaar wil beginnen met bouwen, vóór januari moet er duidelijkheid komen. Bij GroenLinks en D66 begint de irritatie dan toe nemen. Na anderhalf jaar werken moet er zonder steun naar cofinanciering worden gezocht. Het is een vrijwel onmogelijke opdracht.
Eind november zorgt een ander dossier voor meer geïrriteerde gezichten. D66 laat – vanuit het niets – weten dat ze wil dat de winkels op zondag 31 december open kunnen. Ze heeft het verhaal van Primera Kosterman in de media gelezen, waarin hij bijna smeekt om op oudjaarsdag loten te kunnen verkopen. De gevoelige discussie rondom de koopzondagen wordt plots weer open gegooid. De oppositie ruikt bloed. CDA en Swollwacht dienen onmiddellijk een motie in om de winkels zondag 31 december toch te kunnen openen. Als het puntje bij paaltje komt, stemt D66 tegen. Enkele betrokkenen denken dat de eenmansactie van D66 ook gevolgen heeft voor het verloop van het dossier Goudsteeg 21. Dat idee wordt ten stelligste ontkend door de ChristenUnie. Hoewel de actie van D66 voor irritatie zorgt, heeft het geen invloed gehad op de besluitvorming van Goudsteeg 21.
1 december
Waarvoor werd gevreesd staat nu ook op papier. De initiatiefnemers van Goudsteeg 21 zijn er volgens wethouder Jan Brink niet in geslaagd een deugdelijk ondernemingsplan te maken. De risico’s voor de gemeente zijn te groot. Zo’n half miljoen euro staat er op het spel mocht Goudsteeg 21 geen succes worden. Hoewel er bewondering is voor het vele werk dat er in het project is gestoken raadt Brink namens het college af om door te gaan met een toekomst voor Goudsteeg 21.
En dan begint het spannend te worden.
Ondanks het oordeel van de eigen wethouder blijft D66 achter het initiatief staan. Er wordt een motie voorbereid die op 18 december in stemming wordt gebracht met als boodschap: we gaan dóór met Goudsteeg 21. Dan worden bij de ChristenUnie vraagtekens geplaatst bij de positie van Brink. Want als het voorstel het haalt, terwijl hij het heeft afgeraden, is er voor hem dan nog voldoende voedingsbodem om aan te blijven als wethouder? D66 heeft hier nooit aan getwijfeld. Zij zijn van mening dat fracties het ook oneens kunnen zijn met het college en zelfs met hun eigen wethouder.
Het onderwerp wordt nu naar een hoger niveau getild. Het wordt niet meer besproken door de vier cultuurwoordvoerders, maar komt op het bordje te liggen van de fractievoorzitters. Nu begint de irritatie ook bij de ChristenUnie te groeien. Hoe kan D66 tégen het eigen college en de eigen wethouder ingaan? Als dit fout gaat dan ligt het vooral op het bordje van D66. Er wordt verwonderd gekeken naar Paauw en haar partij. Hoe kan het toch dat er zo weinig leiderschap en verantwoordelijkheid wordt getoond bij de coalitiepartner, vragen ze zich bij de ChristenUnie af. Als zij dit zó graag door willen laten gaan, dan overtuigen ze hun eigen wethouder daar toch van? Maar zelfs die is tegen.
Maar voor D66, PvdA en GroenLinks blijft er steun voor Goudsteeg 21. Zij vinden dat het project door de tijdsdruk en de beperkte steun zich nooit volwaardig heeft kunnen ontwikkelen. Bovendien kun je het als overheid niet maken tegenover de initiatiefnemers door ze zó lang het gevoel te geven dat het wel goed komt om dan op het allerlaatste moment de stekker eruit te trekken. Bij de ChristenUnie is er nog een héél kleine opening, de partij wil er 150.000 euro voor neerleggen, maar blijft erbij dat er duidelijkheid moet komen over de cofinanciering.
Zonder cofinanciering wil de ChristenUnie geen verantwoordelijkheid nemen voor een mogelijk risico van een half miljoen euro aan belastinggeld. Bovendien worden voor al dit soort initiatieven uit de stad cofinanciering gevraagd. Moet dat principe dan helemaal overboord worden gegooid, omdat een paar raadsleden dat willen, vragen ze zich bij de ChristenUnie af. Dat is volstrekte willekeur en niet eerlijk tegenover andere projecten in de stad. Het zou voor een kwalijke precedent-werking zorgen. Het is een opvatting die D66 en GroenLinks in ieder geval niet delen.
Bij Van Harten begint de woede op te borrelen. Vooral het argument over de cofinanciering snapt hij niet. Zijn al die uren van de vrijwilligers en de initiatiefnemers van Goudsteeg 21 dan geen cofinanciering? Door constant te hameren op de cofinanciering wordt het hele project eigenlijk één kant opgestuurd: die van de afgrond. Van Harten merkt in die laatste weken dat het grimmiger wordt. Waar hij eerder makkelijk contact legde met Baksteen, krijgt hij hem nu nauwelijks te pakken. En áls er al contact is, dan weet Van Harten niet wat het standpunt van de de ChristenUnie is. Tot op het allerlaatste moment heeft GroenLinks geen idee of er een meerderheid gaat komen.
Waar Van Harten buiten de politieke discussie wordt gehouden, zit Paauw er middenin. De druk wordt opgevoerd. Betrokkenen die hebben meegewerkt aan deze reconstructie willen niet tot in details vertellen wat er wordt gezegd of gemaild, maar voor D66 voelt de druk vanuit de ChristenUnie aan alsof er een politieke crisis aanstaande is. Door de situatie komt de samenwerking onder druk te staan. Op de fractieavond – woensdag 13 december – wordt er nogmaals door Paauw aan haar mensen gevraagd of ze willen doorzetten. Ook binnen haar partij is de afweging over Goudsteeg 21 moeilijk, maar unaniem wordt besloten om achter het initiatief te blijven staan. De dagen daarna blijft de druk toenemen. Paauw brengt haar fractie zondag 17 december – één dag voor de stemming – nogmaals bij elkaar. Weten we het echt zeker? Zijn we er ons bewust van dat dit niet leuk kan worden? Aanvaarden wij de mogelijke consequenties van ons standpunt? Uiteindelijk blijft de D66-fractie loyaal aan het initiatief.
Van Harten doet zaterdag en zondag pogingen bij de ChristenUnie duidelijkheid te krijgen wat er nodig is voor steun aan de motie. Daarbij wijst hij ook op ambtelijke informatie dat er voor 1 februari 2018 beslist duidelijkheid moet zijn. De initiatiefnemers vragen om hun plan fors te herschrijven of in die termijn nog cofinanciering te vinden, lijkt bij Van Harten hetzelfde als beëindiging van het initiatief. Er komt geen reactie bij de ChristenUnie. Zondag belt hij opnieuw en krijgt te horen dat er nog steeds wordt nagedacht. Dan is Baksteen bezig een oplossing te zoeken om te kijken of er openingen zijn waar cofinanciering een rol kan spelen. Van Harten krijgt pas maandagmiddag via de mail duidelijkheid: ChristenUnie is tegen. Toch is het nog geen uitgemaakte zaak. Er hoeven maar een of twee mensen ziek of verhinderd te zijn en dan zal het voorstel het alsnog halen.
Daarom gaat de ChristenUnie-fractie ook met gemengde gevoelens naar de raadsvergadering op maandag 18 december. Behalve Goudsteeg 21 staat ook het dossier van de attentiemasten op de agenda. En ook dáárin volgt D66 – net als de PvdA overigens – niet het voorstel van het college. Paauw en haar fractie willen – zoals ze al heel lang te kennen hebben gegeven – geen hoge attentiemasten langs de A28. En zo gaat ChristenUnie-fractievoorzitter Gerdien Rots met onzekerheid naar de raadsvergadering. Normaal wordt vóór zo’n avond duidelijk wat de uitkomst van onderwerpen zal zijn, nu is dat niet het geval. Het standpunt van D66 is weliswaar helder over de attentiemasten, maar er is onzekerheid over het stemgedrag van de oppositiepartijen.
18 december
Er hangt een vreemde spanning in de raadzaal. Niet bij iedereen trouwens. Andere partijen hebben geen idee wat er aan de hand is. Uiteindelijk komt iedereen opdagen voor de raadsvergadering en wordt het voorstel voor de Goudsteeg 21 met één stem verschil weggestemd: 19 voor, 20 tegen. (Kijk hier vanaf 2.03.52 uur naar de stemming.)
De initiatiefnemers zijn woedend. Op social media laten ze geen spaan heel van het politieke besluitvormingsproces. Zo lang zijn ze ermee bezig geweest, en dan kan al dat werk zo de prullenbak in. Vooral de ChristenUnie en Jan Brink krijgen ervan langs.
Ook Van Harten is boos, zelfs emotioneel. Hij is een doorgewinterd politicus, heeft in zijn lange loopbaan belangrijke dossiers door zijn vingers zien glippen, maar zoals vanavond heeft hij zich nooit gevoeld. Hij wil opheldering van Baksteen hebben, zeker als het ChristenUnie-raadslid in zijn stemverklaring laat blijken dat de andere partijen niet bereid waren de motie aan te passen. Uiteindelijk praten de twee in een persoonlijk gesprek de zaak uit, hoewel er bij Van Harten nog steeds teleurstelling is over de gang van zaken.
Het college-voorstel heeft het gehaald, de politieke crisis waar Paauw wakker van heeft gelegen blijft uit en Jan Brink blijft gewoon wethouder. Met nog drie maanden voor de volgende verkiezingen werken de partijen nog steeds samen in het belang van de stad. Maar duidelijk is wel dat na bijna vier jaar het tijd wordt om de lakens op te schudden, hoewel kort na de raadsvergadering van 18 december de betrokkenen in gesprekken de meeste kou uit de lucht hebben gehaald en hebben afgesproken zich als coalitie gezamenlijk voor kunst- en cultuurprojecten te blijven inzetten.
23 december
Het afscheidsconcert in de Goudsteeg 21. Het wordt een avond vol emoties. Die van woede, melancholie, verdriet en dankbaarheid voor de pogingen het pand te behouden. Met één stem verschil wordt het rafelrandje van Zwolle afgebroken.